Tín chỉ carbon là gì, thị trường tín chỉ carbon hoạt động ra sao, tạo ra cơ hội và thách thức nào sắp tới?

Vào một sáng đẹp trời năm 2030, tại vùng biển Phú Quốc, một chuyên gia sinh học trong bộ đồ bơi chuyên dụng, mang chân vịt, đeo bình dưỡng khí từ trên con thuyền gỗ chèo tay nhẹ nhàng thả mình xuống mặt biển xanh biếc. Ở độ sâu 4m, qua cặp kính lặn, các rặng san hô nhiều màu sắc hiện ra lung linh như một khu rừng nhiệt đới. Dùng thiết bị chuyên dụng, người thợ lặn cẩn thận tại vùng kiểm tra các cá thể san hô mới được cấy ghép vài tháng trước trên bề mặt của các rặng san hô đã suy thoái. Toàn bộ quá trình được ghi hình bằng máy quay phim Gopro gắn trên mũ người lặn, truyền trực tiếp về trung tâm phân tích lưu động, một cỗ xe vận hành bằng pin năng lượng mặt trời đậu trên bờ biển. Bên trong chiếc xe các nhà khoa học khác đang cẩn thận phân tích hình ảnh trên một màn hình lớn. Họ là các chuyên gia của SaveCoral (Cứu San Hô), startup ba năm tuổi trong vòng gọi vốn serie B vừa được định giá tới 100 triệu đô la Mỹ.

Cách đó 700km theo đường chim bay, tại huyện Nam Trà My (Quảng Nam), vào sáng sớm một đoàn 10 công nhân di chuyển bằng xe đạp trên quãng đường 6km tiến vào phân khu X khu rừng keo lai. Tới vị trí đã định, nhóm công nhân nhanh chóng tản ra, dùng liềm phát những dây leo thượng bì sống ký sinh vào các cây keo lai hai năm tuổi. Ngày hôm đó họ tỉa bỏ cành khô và chặt bỏ một số cây để điều chỉnh mật độ, sau đó vun gốc và bón phân NPK.

Cách đó 5km, một nhóm công nhân khác đang thu hoạch những cây keo lai tám năm tuổi bằng cưa máy điện. Ngược về biên giới phía Bắc, 8h sáng tại xã Huổi Mí, huyện Mường Chà, tỉnh Điện Biên, người dân bản Pa Ít hoan hỉ nhận bàn giao một trạm cung cấp nước nóng miễn phí vốn đầu tư 100 triệu đồng. Với công suất cung cấp 2.000 lít nước nóng mỗi giờ đun sôi bằng năng lượng mặt trời, trạm cấp nước sôi giúp bà con dân tộc Khơ Mú từ bỏ tập quán cũ đun nước nóng bằng củi rừng. Cách trung tâm xã tới 20km đường mòn, Pa Ít là một trong những bản nghèo nhất vùng biên giới phía Bắc, nổi tiếng bởi sự hiểm trở, biệt lập. Dự án miễn phí này cũng đánh dấu là trạm cấp nước nóng cuối cùng trong dự án 1.000 điểm cấp nước của VP Energy, một doanh nghiệp phát triển điện mặt trời áp mái.

Hiện tại là giữa năm 2023. Ba câu chuyện trên dường như không có mối liên quan. Tuy nhiên vào năm 2030 tất cả đều dẫn về một đích chung: tín chỉ carbon. Lúc này thị trường tín chỉ carbon Việt Nam đã đi vào vận hành được hai năm và tất cả các hoạt động hấp thụ carbon ròng đều có thể đo lường bằng tín chỉ carbon, chứng chỉ này có giá trị, được trao đổi tại thị trường nội địa và quốc tế.

“Một dự án không thể phát hành chứng chỉ carbon và nhận thanh toán trừ khi chứng minh kết quả đo được và có thể xác minh bởi một bên thứ ba trong việc giảm hoặc bớt khí thải. Có những quy định quốc tế nghiêm ngặt định rõ phương pháp và phạm vi của các dự án hành động vì khí hậu,” bà Ladaporn Khunikakorn, giám đốc dự án khí hậu khu vực Đông Nam Á và châu Đại Dương của South Pole trao đổi với Forbes Việt Nam. Có trụ sở tại Thụy Sỹ, South Pole hoạt động tại Việt Nam từ năm 2006 và hiện chiếm 50% thị phần tín chỉ carbon trên toàn cầu với nhiều hoạt động: tư vấn, phát triển dự án và môi giới tín chỉ carbon.

Nếu trái đất nóng thêm khoảng 1,5oC có thể dẫn đến các thảm họa môi trường không thể đảo ngược như băng tan, nước biển dâng, lũ lụt, hạn hán, sa mạc hóa. Nghị định thư Kyoto về chống biến đổi khí hậu được Liên Hiệp Quốc thông qua vào năm 1997 đặt nền móng cho cuộc chiến chống biến đổi khí hậu ở quy mô quốc tế. Năm 2015 Công ước khung về Biến đổi khí hậu (UNFCCC) vạch ra lộ trình giảm carbon dioxide từ năm 2020 tại hội nghị về Biến đổi khí hậu của Liên Hiệp Quốc ở Paris. Năm 2022 mang ý nghĩa đặc biệt khi việc ứng phó biến đổi khí hậu toàn cầu bước sang giai đoạn mới với nhiều quốc gia bắt tay thực hiện Thỏa thuận Paris. Chiến dịch cắt giảm khí thải gây hiệu ứng nhà kính nhận được sự hưởng ứng ngày càng rộng trong cộng đồng. Gần 50% công ty lớn trong danh sách Global 2000 của Forbes đã đặt mục tiêu net zero, theo một thống kê của Net Zero Tracker.

Nhiều công ty kinh doanh trong các lĩnh vực khác nhau có thể nhận một khoản thu nhập từ việc bán tín chỉ carbon, thậm chí trở thành nguồn thu nhập đáng kể, điều chưa từng có trước đây. Chẳng hạn, với Tesla, hãng xe điện thành lập năm 2003, mãi tới tận năm 2020 mới lần đầu tiên công bố có lãi. Điều đặc biệt nhất là việc bán các tín chỉ carbon đã thu về hơn 400 triệu đô la Mỹ cho công ty này vào quý 1.2020. Bề ngoài SaveCoral giống một dự án hoạt động xã hội nhưng việc phục hồi một rặng san hô gắn liền với sự phục hồi sự đa dạng của hệ sinh thái biển. Không chỉ những sinh vật biển như tôm, cua, cá, mực… mà cả các loài tảo biển cũng sinh sôi trở thành hàng tỉ tỉ cỗ máy tí hon hoạt động bền bỉ như các nhà máy lọc không khí, đóng góp một nửa quá trình tái tạo oxy của trái đất khi hấp thụ khí CO2. Các rừng keo lai trồng mới, ngoài việc mang lại giá trị khai thác gỗ khi thu hoạch, trong quá trình trưởng thành cây keo lai là một trong các loại cây rừng hấp thụ CO2 hiệu quả nhất. Việc VP Energy tài trợ hệ thống cung cấp nước nóng bằng năng lượng mặt trời tại các vùng xa xôi đồng nghĩa với việc thay đổi đường đi của hàng ngàn mét khối gỗ rừng. Thay vì làm củi, chúng vẫn tồn tại trong tự nhiên hoặc sử dụng cho các mục đích bền vững khác, đồng nghĩa với việc ngăn phát thải hàng ngàn tấn CO2 ra môi trường.

Những người tham gia phát thải ít hơn giới hạn được phép bán các khoản cho phép vượt quá của họ cho những người mua phát thải nhiều hơn và thu được doanh thu trong quá trình này,” bà Karolien CasaerDiez, giám đốc Chính sách Khí hậu, Tài chính và Thị trường carbon khu vực châu Á của South Pole cho biết. Thị trường này hoạt động như thế nào? Hiểu một cách đơn giản, thị trường tín chỉ carbon vận hành có các bên mua, bán và các tổ chức trung gian. Bên bán, có thể là mọi tổ chức nếu “dấu chân carbon” – hoạt động phát thải carbon trong toàn bộ hoạt động (chuỗi cung ứng, kinh doanh trực tiếp, chuỗi phân phối) có tổng mức phát thải ròng CO2 âm. Họ có thể là người thực hiện các dự án trồng rừng và bảo vệ hệ sinh thái, doanh nghiệp phát triển dự án năng lượng tái tạo, công ty sản xuất xe điện…

Ngược lại, bên mua là các doanh nghiệp có lượng phát thải CO2 dương, có thể là công ty sản xuất thép, xi măng, hóa dầu, sản xuất hóa chất, may mặc… Bên mua buộc phải mua tín chỉ carbon để hàng hóa đủ điều kiện xuất khẩu vào các thị trường có quy định về tiêu chuẩn sản xuất xanh. Ở giữa người mua và người bán, các đối tác trung gian là các đơn vị tư vấn, đơn vị kiểm toán, các nhà môi giới trung gian chia theo nhiều cấp độ mà ở quy mô lớn nhất là các ông lớn như South Pole cầm trịch thị trường. Các dự án phục hồi hệ sinh thái biển hay trồng rừng sẽ được đo lường, kiểm tra và cấp chứng nhận tín chỉ carbon từ nhiều tổ chức quốc tế như Control Union trong ngành trồng rừng và IREC (EU) và APX TIGR (Mỹ) trong lĩnh vực năng lượng tái tạo.

Mỗi tín chỉ carbon tương đương với một tấn phát thải CO2 hoặc khí thải nhà kính khác (CH4, NO2) quy đổi. Trong quá khứ mỗi tín chỉ carbon có biên độ giá dao động rất lớn, từ 6 đô la Mỹ đến gần 100 đô la Mỹ phụ thuộc vào thời điểm và quy mô của các lô tín chỉ carbon được giao dịch. Búp bê Matryoska nổi tiếng có kích thước tăng dần từ trong ra ngoài và thị trường tín chỉ carbon có giá vận hành tương tự. “Thị trường này có một đặc điểm khác biệt với nhiều thị trường hàng hóa khác, các lô tín chỉ carbon càng lớn có giá trị càng cao,” ông Phạm Đăng An, phó tổng giám đốc Vũ Phong Energy nói với Forbes Việt Nam. Là nhà thi công các dự án điện mặt trời áp mái có công suất lắp đặt khoảng 700MWh, Vũ Phong đang đẩy mạnh mảng kinh doanh tín chỉ carbon, kỳ vọng đón đầu khi thị trường này đi vào hoạt động chính thức trong vài năm tới.

Sức nóng về tín chỉ carbon

Sức nóng về tín chỉ carbon đang tăng dần với doanh nghiệp xuất khẩu. Cuối năm 2022, Liên minh châu Âu (EU) thông báo sẽ thực hiện Cơ chế điều chỉnh carbon qua biên giới (CBAM), một phần thuộc Thỏa thuận Xanh châu Âu (European Green Deal – EGD) được khởi động từ năm 2019 nhằm giải quyết các thách thức liên quan đến khí hậu và môi trường.

Ngay trước mắt, từ tháng 10.2023, với các mặt hàng nhập khẩu có nguy cơ ô nhiễm cao như thép, xi măng, phân bón, nhôm, hóa chất hữu cơ, nhựa… những lĩnh vực chiếm hơn 90% lượng khí thải công nghiệp tại EU, các nhà nhập khẩu sẽ phải báo cáo lượng khí thải có trong hàng hóa nhập khẩu. Từ năm 2026 nếu lượng khí thải này vượt quá tiêu chuẩn của EU, họ sẽ phải mua “chứng chỉ khí thải” – tín chỉ carbon. Nếu không, EU sẽ đánh thuế carbon đối với tất cả hàng hóa xuất khẩu sang thị trường này dựa trên cường độ phát thải khí nhà kính trong quy trình sản xuất tại nước sở tại.

Dự kiến đến năm 2025, Việt Nam sẽ bắt đầu vận hành thí điểm sàn giao dịch tín chỉ carbon và đến năm 2028 sẽ hoạt động chính thức. “Thị trường carbon tự nguyện (voluntary carbon market – VCM) là nơi giao dịch các khoản tín dụng được chứng nhận phát hành từ các dự án carbon đóng vai trò quan trọng trong việc tài trợ cho các công nghệ khí hậu mới, quá trình chuyển đổi xã hội công bằng và bảo vệ hệ sinh thái,” bà Ladaporn Khunikakorn nhận xét.

Chuyên gia đến từ South Pole nhận xét thêm, thị trường này vận hành mở đường cho các quốc gia tuân thủ theo Thỏa thuận Paris: “Điều quan trọng nhất cần biết về VCM là ‘chi trả dựa trên kết quả’: tín dụng carbon chỉ được cấp sau khi lượng phát thải thực tế đã giảm và điều này đã được kiểm toán viên bên thứ ba kiểm tra. Có một số biện pháp kiểm tra được thực hiện trong suốt quá trình phát triển dự án carbon và giám sát hiệu suất thường xuyên sau khi dự án đi vào hoạt động.”

Theo ghi nhận của Forbes Việt Nam, dù mới mẻ nhưng nhiều đơn vị tư nhân đã chuẩn bị tham gia thị trường carbon tự nguyện. Một trong số đó là công ty TNHH Hệ sinh thái The VOS, đang quản lý và khai thác 4.500 héc ta rừng trồng keo lai tại nhiều địa phương phía Nam. Được tiến sĩ Lê Hoàng Thế sáng lập, VOS canh tác cây keo lai và trồng nấm linh chi đỏ dưới tán rừng, được cấp chứng chỉ rừng FSCFM. Ý tưởng thực hành nông nghiệp tái sinh của VOS theo nguyên lý hút carbon từ không khí vào đất, từ đó cải thiện đất, chu trình nước và môi trường: tối đa lớp phủ trên bề mặt của đất, giảm thiểu sự xáo trộn của đất, tối đa hóa dạng cây trồng, duy trì rễ sống quanh năm và tích hợp chăn nuôi. Theo ông Thế, theo cách truyền thống hai năm đầu trồng cây keo lai người nông dân chưa có nguồn thu nhập, đến năm thứ 3–4 thì cây lớn, có thể thu hoạch gỗ nhưng hiệu quả thấp. Từ năm thứ năm sản lượng gỗ tăng nhanh khi cây lớn, mức hấp thụ carbon lớn và giá trị tín chỉ từ đó tăng theo. Ngoài khai thác gỗ thương phẩm, 1m3 gỗ có thể tương đương một tín chỉ carbon.

Quảng Nam là địa phương đầu tiên trên cả nước được Chính phủ chấp thuận cho lập đề án thí điểm kinh doanh tín chỉ carbon rừng giai đoạn 2022–2026, trong đó có huyện Nam Trà My. Một số ước tính cho biết Việt Nam có thể bán ra 57 triệu tín chỉ carbon rừng cho các tổ chức quốc tế, nếu tính theo giá tối thiểu năm đô la Mỹ thì có thể thu về hàng trăm triệu đô la Mỹ. Dưới sự tài trợ của World Bank, tại vùng đồng bằng sông Cửu Long đang triển khai dự án một triệu héc ta trồng lúa chất lượng cao, giảm phát thải carbon. Bên cạnh nông nghiệp, dự án năng lượng tái tạo sẵn sàng tham gia thị trường carbon tự nguyện. Nhiều doanh nghiệp đã chuẩn bị cho cơ hội mới này. Vũ Phong Energy ngoài mở rộng diện tích điện mặt trời áp mái (đồng nghĩa tăng sở hữu tín chỉ carbon) còn nghiên cứu chương trình cung cấp các trạm nước uống hợp vệ sinh, giảm sử dụng củi rừng, giảm phát thải khí nhà kính. Sau đó, công ty có ý định mở rộng ra các lĩnh vực bảo tồn rừng, phục hồi hệ sinh thái biển.

“Quy hoạch Điện VIII ưu tiên phát triển năng lượng tái tạo và đưa ra mục tiêu kiểm soát mức phát thải nhà kính từ sản xuất điện. Đây là bước quan trọng để các doanh nghiệp năng lượng và doanh nghiệp sản xuất tham gia thị trường tín chỉ carbon,” ông Phạm Đăng An nói.

Các doanh nghiệp sản xuất có thể tự đầu tư hệ thống điện mặt trời áp mái, đáp ứng cho mục tiêu sử dụng tại chỗ, giảm bớt sự phụ thuộc vào năng lượng hóa thạch hay giảm nguồn phát thải carbon. Trong trường hợp doanh nghiệp chưa sẵn sàng thị trường đã xuất hiện các tổ chức tài chính chuyên đi đầu tư điện mặt trời áp mái và bán lại cho chính doanh nghiệp cho thuê mái với giá rẻ hơn 20–25% giá mua từ EVN. Đổi lại, nhà đầu tư giành được quyền khai thác tín chỉ carbon để kinh doanh trên thị trường quốc tế. Ecoligo Việt Nam là một trong các nhà đầu tư đến từ Đức, hoạt động theo mô hình gọi vốn cộng đồng, đầu tư cho các dự án điện mặt trời áp mái tại nhà máy, xí nghiệp. Với nhiều dự án năng lượng tái tạo đã được đóng điện cũng như nguồn điện sạch đã được tạo ra, thị trường chứng chỉ xanh (chứng chỉ năng lượng tái tạo) (I-REC) dần được mở rộng và biết đến.

“Việc sở hữu các chứng chỉ xanh giúp các doanh nghiệp đang có nhu cầu chứng minh trong việc sử dụng nguồn năng lượng tái tạo cho việc sản xuất, được các tổ chức uy tín quốc tế công nhận và cung cấp chứng chỉ liên quan. Bên cạnh đó, đối với các doanh nghiệp gặp khó khăn đối với việc sử dụng năng lượng tái tạo, việc tiếp cận với thị trường chứng chỉ xanh sẽ giúp các doanh nghiệp chủ động trong việc trao đổi, mua bán và sở hữu các chứng chỉ xanh đó,” ông Cao Trí Dũng, trưởng phòng kinh doanh của Ecoligo nói với Forbes Việt Nam.

“Việt Nam đang định vị mình là quốc gia đi đầu trong khu vực về mua bán tín chỉ carbon theo các quy định mới của Thỏa thuận Paris. Đối với các quốc gia sử dụng quá trình chuyển giao ITMO, như Việt Nam, các giải pháp carbon thấp mới nhận được nguồn hỗ trợ tài chính khí hậu mà họ sẽ không thể tiếp cận được nếu không tham gia thỏa thuận này. Đổi lại, những giải pháp được tài trợ này mang lại những lợi ích vô giá cho ‘nước chủ nhà,’ hướng tới các giải pháp năng lượng sạch thay thế.” bà Karolien Casaer-Diez nhận định.

Vina Aspire là Công ty tư vấn, cung cấp các giải pháp, dịch vụ CNTT, An ninh mạng, bảo mật & an toàn thông tin tại Việt Nam. Đội ngũ của Vina Aspire gồm những chuyên gia, cộng tác viên giỏi, có trình độ, kinh nghiệm và uy tín cùng các nhà đầu tư, đối tác lớn trong và ngoài nước chung tay xây dựng.

Các Doanh nghiệp, tổ chức có nhu cầu liên hệ Công ty Vina Aspire theo thông tin sau:

Email: info@vina-aspire.com | Website: www.vina-aspire.com

Tel: +84 944 004 666 | Fax: +84 28 3535 0668

Vina Aspire – Vững bảo mật, trọn niềm tin