Cách thuần hóa tâm trí khỉ

Điều này hơi hài hước nhưng sự thật là trong tâm trí của chúng ta có một con khỉ, và đa số đều không nhận ra. Tâm trí chúng ta phát ra khoảng 50 nghìn dòng tư tưởng riêng biệt mỗi ngày, nhiều trong số chúng có cùng chủ đề. Bạn có thể tưởng tượng rằng, mỗi ý nghĩ là một nhánh cây, và bạn, hoặc ít nhất là sự chú ý thực sự là một con khỉ nhảy từ nhánh cây này sang nhánh cây khác suốt cả ngày.

Điều này nghe có vẻ thú vị, nhưng trong lúc nhảy liên tục đó, chúng ta thường gặp rắc rối bởi những dòng suy nghĩ liên quan đến nỗi sợ hãi và các áp lực của cuộc sống: Điều gì sẽ xảy ra nếu tôi bị mất việc? Tôi tự hỏi nếu người yêu của tôi muốn chia tay thì sao? Điều gì sẽ xảy ra nếu tôi không có đủ tiền khi nghỉ hưu? Không biết là tôi có nên tiếp tục ngồi thiền không nếu cứ bị tê chân như thế này?…Tôi sẽ ăn gì vào sáng mai?

Đức Phật, người đã phát hiện tâm trí khỉ và gọi nó là trạng thái tinh thần “Kapicitta”. Tất nhiên, ông đã đưa ra khái niệm đó một cách tốt nhất khi ông nói: “Giống như một con khỉ nhảy qua cành cây này chỉ để chiếm lấy một cành cây khác, cũng vậy, cái được gọi là dòng tư tưởng xuất hiện và biến mất cả ngày lẫn đêm”.

Vấn đề chúng ta cần quan tâm là tại sao con khỉ này có thể cai trị tâm trí của chúng ta?

Đức Phật là nhà tâm lý học tài ba nhất mà tôi từng biết. Hơn 2.500 năm trước, ông đã giảng dạy mọi người phương pháp quay về quán chiếu thân-tâm để họ có thể hiểu rõ bản thân mình, và khám phá ra con đường thoát khỏi khổ đau.

Đức Phật không phải là một vị thần hay một Đấng Tạo Hóa, ông chỉ đơn giản là một vị thầy rất khôn ngoan với những hiểu biết sâu sắc về bản chất con người. Ông đã học được nhiều điều bằng cách suy ngẫm và học hỏi kinh nghiệm của mình, cũng như bằng cách quan sát hành vi của người khác.

Đức Phật mô tả tâm trí con người như những con khỉ say xỉn, nhảy quanh, la hét, tham lam, tán gẫu và tiếp tục vô tận. Tất cả chúng ta đều có tâm trí khỉ, Ngài nói, rất nhiều con khỉ đang nhảy và la hét liên tục trong đầu của bạn, khiến bạn mệt mõi, lo lắng và căng thẳng trong suốt quá trình trải nghiệm cuộc sống.

Tâm con khỉ là gì?

Tâm trí khỉ (Kapicitta – tiếng Anh: Monkey mind) là một thuật ngữ dùng để chỉ trạng thái bất an, bồn chồn, bối rối…của tâm. Hầu hết mọi người đều đang sống trong trạng thái này. Tâm không ngừng di chuyển từ nơi này sang nơi khác, liên tục thay đổi và khó kiểm soát.

Tâm trí khỉ là một nhà phê bình nội tâm, nó luôn ở đó trong bộ não của bạn, chờ cơ hội để nhảy vào và đưa ra các gợi ý tiêu cực khiến bạn phân tâm, lo lắng, bối rối và căng thẳng tinh thần. Bạn không thể sống trọn vẹn trong khoảnh khắc hiện tại, nơi bạn đang ở và công việc mà bạn nên làm trong thời điểm đó. Nó luôn tìm cách ngăn cản bạn tiến lên phía trước với niềm đam mê bằng nhiều nhận xét tiêu cực khiến bạn nghi ngờ về chính mình và thế giới xung quanh.

• Tâm trí của bạn đưa ra một danh sách dài với những món ăn và những việc cần làm.
• Tâm trí của bạn liệt kê những nỗi sợ hãi, cả thực và tưởng tượng.
• Tâm trí của bạn nhớ lại những điều gây tổn thương đã xảy ra trong quá khứ.
• Tâm trí của bạn đánh giá hiện tại.
• Tâm trí của bạn tạo ra kịch bản “nếu-như” xảy ra thảm họa trong tương lai.

Do đó, nếu bạn muốn thực hiện bất cứ điều gì trong cuộc sống một cách trọn vẹn, thách thức của bạn là phải thuần hóa con khỉ trong tâm trí mình.

Tất cả chúng ta đều có tâm khỉ – cái tâm hoang dã đi theo nhiều hướng một lúc, không ngừng nghỉ từ dòng tư tưởng này sang dòng tư tưởng khác. Nó muốn quả chuối kế tiếp, cái cây to lớn kế tiếp hay nhánh cây nhỏ kế tiếp. Nó muốn di chuyển liên tục dù chủ nhân của nó đã rất mệt mõi.

Phật giáo đã nói về tâm trí khỉ từ hàng ngàn năm qua. Trong mô tả cổ xưa về thuyết 12 nhân duyên, ý thức được biểu tượng bởi con khỉ bên trong ngôi nhà có 6 cửa sổ đại diện cho các giác quan. Một con khỉ nhảy không suy nghĩ từ chổ này sang chổ khác, dễ bị cám dỗ và phân tâm bởi cảm giác.

Nếu chúng ta không quan sát ý nghĩ của mình, chúng ta sẽ bị cuốn theo những suy nghĩ đó và lầm tưởng rằng đó chính là chúng ta, chúng ta sẽ hành động theo những dòng suy nghĩ đó. Bạn thực sự là ai, đó là nhận thức rõ ràng về cơ thể, suy nghĩ và các cảm xúc phát sinh. Bạn là không gian mà tất cả chúng đều tồn tại.

Lúc đầu tâm trí khỉ dường như không thể kiểm soát được, nó kéo chúng ta đến đây và ở đó trong quá khứ hay tương lai thông qua một luồng tư tưởng liên tục. Mọi vị thiền sư mà bạn biết đều có nhiều kinh nghiệm về tâm khỉ này.

Tác hại của tâm con khỉ

Dưới ý thức tỉnh táo về nhận thức, cùng với bản ngã – con khỉ đang nói chuyện độc thoại bên trong chúng ta. Với tiếng ồn mà các hoạt động của tâm khỉ tạo ra, chúng ta gần như không thể có mặt và tập trung vào thời điểm chúng ta đang ở. Thay vào đó, chúng ta được con khỉ dẫn đi xuyên qua các cành cây!

Bởi vì năng lực bẩm sinh của chúng ta là suy nghĩ, và nó cũng là điều kiện để nuôi dưỡng sự kích thích cho con khỉ. Khi chúng ta chú ý quá nhiều thứ cùng một lúc, quá khứ, tương lai…mà quen mất chúng ta cần phải làm gì ở hiện tại. Những dòng suy nghĩ đó giống như một khu rừng với nhiều hoa quả hấp dẫn cho con khỉ của chúng ta đuổi theo.

Khi bạn bắt đầu bữa ăn, ý niệm chơi game hiện lên khiến con khỉ nhảy ra và nói: “Hay là chúng ta vừa chơi game vừa ăn nhé, sẽ rất thú vị đấy!” Một dòng suy nghĩ facebook hiện lên và con khỉ lại nói: “Không, hay là mình lên facebook đi!” Chưa dừng lại đó, một con khỉ nhảy lên cành cây quá khứ và nói: “Này bạn, bạn có thể bình thản ngồi ăn mà không quan tâm đến lời nói cay nghiệt của đồng nghiệp vào lúc chiều sao?”. “Hàng tá công việc đang bạn chờ vào ngày mai.” “Mai chúng ta sẽ ăn cơm tấm hay bánh canh?…”

Thật kinh ngạc! Con khỉ như một trợ lý đắc lực luôn đưa ra những lời khuyên tuyệt vời cho chúng ta, nó mở ra những ý tưởng mới mà chúng ta không nghĩ tới. Chúng ta thực sự cần con khỉ bên cạnh trong quá trình sống. Nó sẽ rất hữu ích trong cuộc sống siêu bận rộn này.

Tuy nhiên, kết quả của tâm trí khỉ khi chưa được đào tạo đầy đủ là sự mệt mỏi về tinh thần và thể chất. Chúng ta sẽ thường xuyên trải qua những ngày mà cảm giác như không đạt được gì, có cả một ngọn núi để leo vào ngày mai, và chúng ta vẫn không thể thư giãn.

Tại sao chúng ta không thể thư giãn, một con khỉ nhảy ra và nói: “Này, tại sao bạn không chịu thư giãn đi? Một con khác xuất hiện: “Thư giãn cái gì, mai là một ngày cực kỳ quan trọng!” Một sự tranh cãi gay gắt giữa những con khỉ trong tâm trí khiến chúng ta không thể làm những việc nên làm trong khoảnh khắc hiện tại.

Đó cũng là lý do mà tình trạng trầm cảm, lo lắng và rối loạn căng thẳng ngày càng gia tăng trong thế giới hiện đại này. Những vấn đề mà con người phải đối mặt trong thời Đức Phật vẫn còn hiện diện. Cho dù chúng ta đã tiến bộ rất nhiều trong ngần ấy năm ở một số khía cạnh, những thành tựu về công nghệ, y học, khoa học…vẫn chưa thể giúp chúng ta thuần hóa được con khỉ trong tâm trí, ngược lại còn khiến chúng tự do và mạnh mẽ hơn.

Cách thuần hóa tâm con khỉ

Đức Phật đã hướng dẫn các bạn đồng tu của mình phương pháp để thuần hóa những con khỉ nhảy nhót liên tục trong tâm trí của họ. Thật vô ích nếu chiến đấu với tâm khỉ hoặc cố gắng xua đuổi chúng bởi vì, như tất cả chúng ta đều biết, những gì bạn chống lại vẫn tồn tại.

Tôi đã nhận ra rằng Đức Phật đã đúng. Thiền là một cách tuyệt vời để trấn tĩnh tiếng nói của sự sợ hãi, căng thẳng, lo lắng và những cảm xúc tiêu cực khác.

Thiền là phương pháp để thuần phục những con khỉ trong tâm trí. Bằng cách ngồi một cách đơn giản, hiện diện, theo dõi hơi thở của chúng ta, chú ý về một đối tượng cụ thể, dụ con khỉ xuống khỏi cây và nghỉ ngơi. Phải mất nhiều nỗ lực, nhưng cuối cùng nó sẽ yên lặng.

Khi con khỉ trong tâm trí được thuần hóa, tập trung và yên tĩnh, nó có năng lượng và sức mạnh to lớn. Chúng ta có thể phát hiện ra rằng, con khỉ này thực sự là một con khỉ đột – mạnh mẽ hơn chúng ta tưởng tượng.

Thiền định

Nếu bạn dành một ít thời gian mỗi ngày để thực tập thiền định, chỉ cần làm dịu tâm trí bằng cách tập trung vào hơi thở, theo thời gian, bạn có thể thuần hóa được tâm khỉ. Chúng sẽ trở nên hòa bình hơn nếu bạn yêu thương và đưa chúng vào trình tự với một thực hành thiền định phù hợp.

Thiền định là một phương pháp có thể giảm bớt năng lượng của tâm trí khỉ. Những con khỉ cần không gian và thời gian để nhảy từ cành cây này sang cành cây khác, do đó, người hành thiền sẽ không cho nó cơ hội đó, họ sẽ tập trung hoàn toàn vào hơi thở, một câu niệm Phật hoặc một thần chú mà họ yêu thích. Một sợi dây vô hình trói con khỉ khiến chúng không thể nhảy ra khỏi phạm vi mà chúng ta cho phép.

Khi thực hành thiền định thường xuyên, chúng ta sẽ tạo ra một thói quen nhận thức lên tâm trí khỉ, nó biết rằng sợi dây đang trói nó lại, vì vậy, nếu xuất hiện một trái chuối nào trên những cành cây, nó cũng không vội vàng mà nhảy sang.

Kỹ thuật rèn luyện tâm này cũng được các nhà tâm lý học Nhật Bản nghiên cứu. Họ đưa một con chó vào căn phòng tối và trói 4 chân của nó lại. Sau đó, họ cho dòng điện đi qua khiến con chó nhảy lên và muốn bỏ chạy, tuy nhiên nó không thể, 4 chân của nó đã bị trói. Thí nghiệm này được thực hiện liên tục trong vòng 2 tuần, sau đó, họ mở các khóa chân ra và cho dòng điện đi qua con chó. Thật ngạc nhiên, nó vẫn đứng yên dù các khóa chân đã mở!

Thiền quán

Thiền quán hay thiền minh sát (Vipassana) là một kỹ thuật khác của thiền Phật giáo. Trong phương pháp này chúng ta sẽ không trói con khỉ vào một đối tượng cụ thể. Chúng ta cho con khỉ nhảy tự do, và chúng ta chỉ ngồi quan sát hành động của chúng bằng chánh niệm, tập trung có mục đích mà không bị cuốn vào hay phán xét.

Khi quan sát trong trạng thái thiền quán, chúng ta sẽ thấy rõ con khỉ và những hành động của nó. Từng chút một, chi tiết, chúng ta sẽ hiểu tâm tư của nó, nó đang mong muốn điều gì: “Bạn đang làm gì đó? Nhìn tôi này, hãy cùng tôi qua nhà hàng xóm đập nó một trận vì dám nói xấu bạn.”

Khi nhận thức được sự hiện diện của tâm khỉ, chúng sẽ bình tĩnh lại, di chuyển chậm và rõ ràng hơn. Từng con khỉ nhảy qua đều được chúng ta quan sát một cách thận trọng mà không bị cuốn vào hay phán xét. Sau đó chúng ta sẽ biết phải làm gì với những dòng tư tưởng đó, quyết định là chúng ta chứ không phải tâm khỉ.

Chánh niệm là phương tiện giúp bạn tách ra khỏi tâm trí khỉ. Thời điểm bạn có thể nhận thấy khoảng cách giữa bạn (ý thức quan sát) và luồng tư duy, sau đó bạn bắt đầu biết mình là một “nhận thức im lặng” đứng quan sát đằng sau dòng suy nghĩ đó.

Thông qua sự hiểu biết về tâm khỉ, nó cảm thấy như mình đang lắng nghe và thấu hiểu. Nếu những nỗi sợ hãi của bạn được suy nghĩ chậm rãi, khi tâm trí của bạn bình tĩnh thông qua các kỹ thuật thiền quán, bạn sẽ biết phải làm gì với nỗi sợ hãi đó.

Vấn đề là bạn không thể chiến đấu hoặc xua đuổi nó. Nhưng bạn có thể, hiểu nó, thuần hoá nó và sống trong sự hòa hợp với nó như bạn đồng hành của bạn. Học cách thuần hóa tâm khỉ là một trong những điều tốt nhất bạn có thể làm để biến đổi trạng thái tiêu cực của tâm như: Sợ hãi, lo lắng hay căng thẳng sang bình an và hạnh phúc.

Nói chuyện với tâm khỉ

Khi con khỉ của bạn đang nhảy lung tung trong đầu, hãy bình tĩnh dụ nó xuống bằng một cuộc trò chuyện thân thiện. Dừng lại trong giây lát và lắng nghe suy nghĩ của nó. Tại sao mày lại buồn? Chuyện gì làm mày huyên náo lên thế? Sau đó, thực hiện theo các bước sau:

• Liệu tâm trí của bạn có đang cố gắng nhắc nhở bạn về cái gì đó cần phải làm không? Ghi chú và lập danh sách để tâm trí khỉ của bạn không cần lo lắng về nó nữa.
• Có phải con khỉ của bạn đang lo lắng về một cái gì đó trong tương lai? Hãy trấn an nó rằng mọi thứ đều ổn. Đưa ra một trường hợp xấu nhất với tâm trí khỉ của bạn, và một kế hoạch dự phòng.
• Liệu con khỉ của bạn có thể lên tiếng oán giận trước điều gì đó đã xảy ra trong quá khứ? Nhận ra rằng bạn cần phải tạo một kế hoạch hành động để xử lý các vấn đề quá khứ để tâm khỉ của bạn ngừng phát lại.

Đôi khi tâm trí khỉ của bạn chỉ cần được lắng nghe. Một khi nó cảm thấy rằng nó được phép nói lên những bất bình và mối quan tâm của nó, nó sẽ bình tĩnh.

Thực hành thuần hóa tâm khỉ bằng cách chỉ xem những gì nó làm mà không cuốn theo, dán nhãn, đánh giá hoặc chỉ trích những dòng suy nghĩ đó. Chỉ cần quan sát từ bên trong, như thể bạn đang xem hoặc nghe từ bên trong cơ thể. Từ đây bạn có thể đưa ra quyết định đằng sau những suy nghĩ mà không bị chúng dẫn đi.

Một khi bạn đã nhận thấy bạn đang suy nghĩ, điều này có nghĩa bạn đang trở nên tỉnh táo hơn, bạn đang tỉnh thức trong giây phút hiện tại, bạn sẽ bắt đầu cảm thấy bình an từ bên trong. Theo dõi suy nghĩ của bạn như thể chúng hoàn toàn tách biệt với chính bạn.

Tóm lại, bước đầu tiên để sống thanh thản với tâm khỉ là nhận thức rằng nó tồn tại, nó là một phần của bạn nhưng không phải là bạn, do đó, bạn không phải chịu đau khổ mỗi khi nó bị thương khi nhảy trong khu rừng. Con khỉ sống trong chúng ta, nhưng nó không kiểm soát chúng ta nếu chúng ta ý thức được sự có mặt của chúng. Và thông qua việc đọc bài viết này, bạn đã thực hiện bước đầu tiên để thay đổi con khỉ hoang dã của bạn thành một con nai duyên dáng.

Theo pocketmindfulness.com  

Nguồn bài: hoasenphat.com