NHÂN
Thời nào cũng vậy, chữ nhân luôn đặt lên hàng đầu, là quantrọng hơn cả, nó đã là bao quát, là đạo làm người. Dù thời xưahay thời nay chữ nhân đó vẫn thể hiện trong cách sống củamỗi con người. Cách đối nhân xử thế, tấm lòng của conngười giữa đời thường, cũng như vai trò trách nhiệm của mỗicá nhân trong xã hội.
Chữ nhân trong mỗi người không chỉ là một tấm lòng, tấmlòng yêu thương con người, quê hương đất nước mà còn biếtgắn cái riêng của mình vào cái chung của xã hội hiện tại, vớisự ràng buộc giữa người với người, bằng những mối liênquan gắn kết.
NGHĨA
Muốn thực hành chữ nghĩa, thì phải noi theo câu: “Kỷ sở bấtdục vật thi ư nhơn”. Những việc gì ta chẳng muốn ai làm chota chịu đau khổ thảm sầu thì ta không nên đem các điều ấy màlàm cho người khác, mới là trọn nghĩa.
Chữ nghĩa bao hàm rất lớn thay. Như là nghĩa cha con, nghĩathầy trò, nghĩa chồng vợ, nghĩa anh em cốt nhục đồng-bào,nghĩa bằng hữu chi giao, ấy là ngũ-luân chi đạo. Mọi sự đềuphải có nghĩa, thì mới đủ tư-cách làm người cao trọng.
Chữ nhân và chữ nghĩa thường đi đôi với nhau, cho nên trongKinh Sám Hối có 4 câu dạy rằng:
Làm người nhân-nghĩa xử xong,
Rủi cho gặp lúc long-đong chẳng sờn.
Làm người nhân-nghĩa giữ tròn,
Muôn năm bóng khuất tiếng còn bay xa.
Nghĩa ở đây thể hiện vai trò, trách nhiệm của con người vớingười, giữa người với đời, với xã hội hiện tại. Sống ở đời cầncó một trách nhiệm với đời, cũng chính vì vậy mà cần cónghĩa, sống có trách nhiệm với quê hương đất nước, với giađình, với anh em bằng hữu cũng là nghĩa. Biết trả ơn khi mìnhđã nhận được những điều may mắn trong cuộc sống – đócũng là nghĩa. Tại sao có nhiều người luôn biết quan tâm giúpđỡ mọi người trong xã hội, làm từ thiện tri ân với đời… cũngvì họ sống có nghĩa với đời, với cuộc sống hiện tại, họ biếtcho khi đã nhận.
Nghĩa cũng là sống cho mọi người chứ không chỉ sống choriêng cá nhân mình.
LỄ
Xem qua cách hành xử, ứng xử cùng với những nghi thức, lễnghi đúng thủ tục, hợp lòng người trong cuộc sống đươngthời mà qua đó xã hội đánh giá đến sự hiểu biết của một cánhân, phải đạo với trời đất, hợp đạo với đời.
Con người có thể sống cao thượng, phẩm giá được tôn quí làdo nơi biết giữ lễ, còn bị tội lỗi làm mất tư-cách con người,thiên-hạ chê bai khinh bỉ nhục-nhã, là do nơi thất lễ.
Nếu đánh giá một con người, một gia đình mà chỉ xét quacách hành lễ nghi thôi không xét về nghĩa thì quả là thiếu sót.Bởi có nhiều người trong xã hội hàng ngày hành sự có thừa lễnghi nhưng nghĩa thì lại thiếu.
TRÍ
Nếu muốn làm được việc nghĩa thì phải có trí, phải có một sựhiểu biết nhất định ở xã hội. Có nhân, có nghĩa mà không cótrí thì chẳng khác nào một người lính ra trận chỉ có áo giáp màkhông có gươm, đao, chỉ bảo vệ được mình mà không bảo vêđược người khác. Sống ở đời nếu chỉ sống cho riêng ta thìđơn giản quá, mà muốn giúp đỡ được người khác tất mìnhphải có tài, có hiểu biết.
Trí là một sự hiểu biết, người không trí, không hiểu biết thìquả là một thiệt thòi lớn, có thể nói người không trí khônglàm được gì cả. Nếu như ngày xưa đánh giá chữ trí của mộtcon người qua sự hiểu biết về đạo quân tử, triết lý Khổnggiáo, Lão giáo hay Phật giáo thì ngày nay ngoài sự hiểu biếtvề lĩnh vực văn hóa xã hội, triết học thì cần có một sự hiểubiết về khoa học tự nhiên, bước sang thế kỷ XXI, với cuộcsống hiện đại, thông tin chóng mặt thì điều đó là cần thiết.Hiểu biết nhiều có thể làm được nhiều việc có ích với đời nếungười đó có nhân, có nghĩa trong tâm.
TÍN
Chữ tín là bằng hữu của uy tín, thủy chung trước sau như một,không thay lòng đổi dạ, dù hứa hẹn một việc nhỏ cũng chẳngsai lời, mới gọi là người biết giữ uy tín.
Chữ tín trong cuộc sống hàng ngày rất quan trọng, dù thờixưa hay thời nay thì sống ở đời mọi người cũng cần có mộtuy tín nhất định trong quan hệ với mọi người xung quanh.Thời xưa cái uy tín với bạn bè luôn được đánh giá cao, uy tínđó sẽ gây dựng được lòng tin, mọi người tin tưởng sẽ dễ dàngđược mọi người giúp đỡ trong cuộc sống. Nói thì phải làm,sống trung thực với mọi người, với bản thân.
Ngày nay cũng vậy cho dù anh có tài nhưng không có đượcuy tín thì cũng chẳng ai theo, muốn được người khác giúp đỡthì bản thân mình phải giữ được lòng tin trước mọi người,chưa nói đến trong quan hệ làm ăn ở xã hội, chữ tín cái uy tíntrong công việc luôn đặt lên hàng đầu, quyết định đến sựthành công.
Nói chung, Nhân Nghĩa Lễ Trí Tín luôn có sự gắn kết vớinhau, làm con người mà thiếu đi một cũng không được. Nhưbài thơ sau:
Người không có Nhân thì sẽ thành kẻ độc ác.
Người không có Nghĩa thì sẽ thành kẻ bội bạc.
Người không có Lễ thì sẽ thành kẻ vô phép.
Người không có Trí thì sẽ thành kẻ ngu ngốc.
Người không có Tín thì sẽ thành kẻ giả dối.
www.thegioibantin.com